Ermeni Mimarisi - VirtualANI - Kayseri Aziz Krikor Lusavoriç Kilisesi

Kayseri şehrinin, Ermeni kilisesi tarihinde önemli bir yeri vardır. Zamanında Orta Anadolu'nun en önemli kenti ve M.S. 250'de 400,000 nüfusu olan Kayseri, Aziz Krikor'un büyüdüğü, eğitim gördüğü ve Hristiyanlığı kabul ettiği yerdir.

Dördüncü yüzyılın başında Ermenistan Kralı Trdat'a Hristiyanlığı kabul ettirişinden sonra, Aziz Krikor'un papazlığa atandığı yer Kayseri'dir ve 373 yılına kadar bütün katolikoslarının takdis edildiği yer burasıydı.

Kilise

Hatam varsa kabul ederim, ancak kanım odur ki, Kayseri'nin güney mahallinde işleyen Surp Krikor Lusavoriç kilisesi, Anadolu'da ibadete açık tek Ermeni kilisesidir. 1856'da bitirilmiş kilise, bekleneceği gibi bugün bayağı bir görünüm sergilemektedir, ancak ziyaret ettiğim Gregoryen papaz, kasabanın 70,000'lik nüfusunun 2,000 kişilik Ermeni cemaatine hizmet etmeyi başarmaktadır. Onun ölümüyle, kilise kuşkusuz ya kapatılacak ya da birkaç yıl önce 14üncü yüzyıl Aziz Sarkis kilisesiyle olduğu gibi yıkılacaktır.

- E. H. King, Through the Taurus mountains
and the Armenian Cilician Kingdom
Asiatic Review, 1937, vol. XXXIII.

Yukarıdaki yazıldığından beri Kayseri'de Ermeni nüfusu iyice azalmıştır. Yakın köyler ve kasabalar sayılırsa, şu an belki 20 veyahut 30 birey kalmıştır.

Fakat King'in tahmini gerçekleşmemiştir. Kilise halen ayaktadır ve Doğu Anadolu'da işleyen yegane Ermeni kilisesidir. Bugün daimi papazı yoktur ve ayinler düzenli bir şekilde tutulmaz. Ancak, kiliseye el konmasını önlemek için, papazlar yılda birkaç kere İstanbul'dan buraya ayin yapmaya gelir.

Yakın tarihe kadar bu ayinlere katılmaya gelen Ermeni sayısı hayli azdı, ancak artık İstanbul Ermenileri tarafından Aziz Krikor'un en önemli bayramlarında hac düzenlenmektedir. Bazen yurtdışından da Ermeniler katılmaktadır.

Tarif

Kilise, yüksek duvarlarla çevrili ve başka başka, bugün çoğu metruk ve çatısız küçük odacıkların bulunduğu bir avlunun içindedir. Kilise, 1856'da inşa edilmiş, nispeten yeni bir yapıdır. Etrafındaki binalarda daha eski tarihler yazılıdır, yani o yerde daha önceden de bir kilisenin varlığı söz konusu olabilir. 1990'larda kilisenin içi restore edilmiş, altarlarının yaldızı yenilenmiştir.

Kilisenin tasarımı, nefli ve iki geçitli dikdörtgen bazilikadan ibarettir. İçeride altı adet bağımsız sütun vardır; bunların dördü alınlı kubbeyi taşır.

Bizans-sonrası Rum kiliselerinden etkilenmiş bu tasarım biçimine 17nci yüzyılın ortasından sonra inşa edilen Ermeni kiliselerinde sıkça rastlanır, ancak standart tasarımdan, kilisenin kuzey ve güney cephelerinden çıkan dikdörtgen kanatların binanın zemin planına haç şekli vermesiyle farklılık gösterir.

Kilisenin, batı yönünde ana girişi vardır. Bir büyük çan kulesi, girişin üzerinde durur ve sundurma vazifesini görür. Güney cephesinin batı ucunda ikincil kapı vardır ve üçüncü giriş de bu ikinci girişin üzerindedir, dıştan merdivenle ulaşılır ve kilisenin içindeki galeriye gider.

Kilisenin batı ucunda büyük bir galeri vardır. Bu muhtemelen bayanlara ayrılmıştı. Galerinin ahşap zemini, ibadet edenin seccadesini koymaya yarayabilecek numaralandırılmış dikdörtgenlere ayrılmıştır.

Sütunlar hariç, içerisinin tamamı, sanatsal yönden pek değerli olmayan ama dönemlerine has Avrupai, Türk ve Ermeni motifleriye süslenmiş sıvayla kaplıdır. Kubbenin bingilerinde Dört Vaiz: Mateos, Markos, Lukas ve Yahya; ve vasıfları resmedilmiştir.

Nef ve iki geçidin her biri altar bulunduran birer apsiste biter. Bu çok süslü altarlar, yaldızlı ahşap ve alçı ile ışıl ışıl parlar. Her biri bir resim içerir. Bunlar 19uncu yüzyıl asıllarının yerine yapılmış (1999 yapımlı mı?) yeni eserlerdir.

Kuzey altarındaki resim en ilgincidir. Aziz Krikor'a gelen vahiyi anlatır. Her biri alevli haçla tepelenmiş, başlıkları bulut, gövdeleri ateş dört adet sütun, bir taht ile İsa'nın ilahi ışık ile parıldayan çarmıhı ile tepelenmiş buluttan kubbeyi destekleyen kemerleri taşır. Ressam, resimde bu hayal ile Ermeni kiliselerinin geleneksel kubbeli şekli arasında açık bir bağlantı kurmuştur.