| GÜRCÜ KİLİSESİ |
Tarif
Bu kilise orijinal haliyle kubbesiz ve iki kırık yüzeyli çatılı büyük dikdörtgen bir yapıymış. İç yapısındaysa, yarım daire bir apsisi olan tek nefe sahipmiş. Girişi batı tarafından olabilirmiş. Kuzey ve güney duvarlarının içi boyunca, gömülü kolonlarla ayrılmış üç sahınlı kemer dizisi varmış. Bu kolonlardan doğan kemerler, nefin genişliği boyunca dolanır ve beşik kemerli çatıyı desteklermiş. Apsiste ve güney duvarın en az bir sahınında da pencere varmış (bunlar aşağıdaki planda gösterilmemiştir).
Nefin altında uzunca ve beşik kemerli bir oda varmış. Kısmen yeraltındaymış ve mahzen işlevini görmüş olabilir. Girişi muhtemelen güney cephesindeymiş. Eski fotoğraflar, kilisenin güney duvarına dayalı, belki de bu tonozlu odaya antre vazifesini gören bir yapı gösterir.
Bugünse nefin sadece kuzey duvarı ayakta kalmıştır. 1840'a doğru güney duvarının çoğu çökmüştür, ancak apsisin duvarları dayanmıştır. Yapıya tahkimat için, 1912'de yürütülen Rus restorasyonunda kayıp olan kaplama taşları yerine yenisi konmuştur. 1960'lara doğru Ara Güler fotoğrafını çektiğinde kilise bugünkü halini almıştır.
Kabartmalar
Apsise en yakın iki kemerde figüratif yarım kabartmalar vardır. Bunlar, Hazreti Meryem'in hayatından iki sahne içerir: Annunciation (Cebrail vasıtasıyla Hazreti Meryem'e ulaştırılan haber) ve de Visitation. Sahneler alışılagelmiş biçimde gösterilmiştir, ancak şahısların hiçbirinin halesi yoktur.
Annunciation, meleklerden Cebrail'in Hz. Meryem'e Tanrı'nın vücudunu taşıdığını müjdelediği sahnedir: "Ey Tanrı'nın lütfuna erişen kız, selam! Rab seninledir" ("Hail thou that art favoured, the Lord is with Thee"; Luka 1:28). Visitation ise Annunciation'dan kısa süre sonra yer alır. Meryem, kendisi gibi gebe ve mucizevi bir şekilde Vaftizci Yahya'yı taşıyan kuzeni Elizabet'e gider. Birbirini kucaklarlar ve "Elizabet Meryem'in selamını duyunca rahmindeki çocuk hopladı. Elizabet Kutsal Ruh'la doldu" ("When Elizabeth heard the salutation of Mary, the babe leapt in her womb; and Elizabeth was filled with the Holy Ghost"; Luka 1:41).
Gürcü Yazıtları
Güney duvarının bir bölümünde 1288 tarihli bir Gürcü yazıt varmış. Güney duvarının gerisinin dökülmüş parçaları 1910'da kazıldığında, bir Gürcüce yazıt daha bulunmuştur. Bu yazıt 44 (muhtemelen ilkin 50) adet kaplama taşının üzerine oyuluymuş ve 20 satır uzunluğundaymış. Parçaları alınmış, yeniden düzenlenmiş ve Ani Müzesi (Manuçehr Camii) dışında sergilenmiştir. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra yazıt yok olmuştur. 1998'de kayıp blokların beşi Ani Ocaklı köyünün ev duvarlarında bulunmuştur.
Yazıt 1218 tarihliymiş ve Gürcistan Katolikosu Epifan'ın Ani'de yaşayan Gürcülere vaızını kaydetmiştir. En sonundaysa Ermenice, Ani Ermeni başpiskoposu Grigor ve Ani valisi Emir Vahram tarafından imzalanmıştır. Kilise vergilerinde indirimi ilan etmiştir, müminleri daha eli açık olmaya teşvik etmiştir ve Gürcü rahipleri dalalette bulunmama konusunda uyarmıştır.
Bu dönemde "Gürcü" sıfatı sadece etnik kökeni Gürcü olan birini değil, aynı zamanda Ani'de mezhep olarak Kalkedon inancını ikrar eden herhangi bir kimseyi de kapsar. Gürcü Kilisesi'nin bu ibadethaneyi denetlemesine rağmen, cemaatinin çoğu Ermeni olmalıymış.
Bu kiliseye tarih saptamaya yarayacak herhangi bir yazıt günümüze gelmemiştir. Gürcü yazıtları, Ani'nin Gürcü himayesi altında olduğu 13üncü yüzyıla işaret eder. Öte yandan, 11inci yüzyılın başlarında da inşa edilmiş olabilir.
